ماں بولی دی ویل

پنجابی کھوج گڑھ

یہ ایک ریسرچ لائبریری ہے جو ادب کے مختلف موضوعات‘ تاریخ‘ شاعری اور تنقید پر مشتمل ہے۔ زیادہ تر کتابیں پنجابی زبان میں ہیں اور جن کی تعداد دس ہزار سے زیادہ ہے یعنی 70 فیصد سے زیادہ۔ یہ لائبریری شہر کے شوروغوغا سے تقریباً ایک گھنٹے کی ڈرائیو پر فیروزپور روڈ‘ للیانی ٹول پلازہ کے قریب واقع ہے‘ قصور سے چند ہی کلومیٹر دور۔ اس کے روح ورواں پنجابی کے شاعر محقق اور سابق ٹیچر اقبال قیصر ہیں۔ یہ لائبریری سات کتابیں بھی شائع کر چکی ہے اور متعدد لوگ اس سے استفادہ کر کے ایم فل اور پی ایچ ڈی بھی کر چکے ہیں جبکہ اس میں کتابوں کی سکیننگ اور آن لائن اپ لوڈنگ کا کام بھی شروع کر دیا گیا ہے۔

جو تازہ کتابیں شائع اور موصول ہوئی ہیں ان میں سب سے پہلے ''سکھ انقلاب دا موڈھی گورو نانک ہے‘‘ جو سچیت کتاب گھر نے شائع کی ہے اور کوئی ساڑھے تین سو صفحات پر مشتمل ہے۔ اس کی قیمت 200 روپے رکھی گئی ہے۔ اس کے ناشر مقصود ثاقب اور مصنف پروفیسر کشن سنگھ ہیں۔

''چھمکاں‘‘ نامی کتاب شکیلہ جبیں کے مختصر افسانوں کا مجموعہ ہے جسے سانجھ لاہور نے شائع کیا۔ دیباچہ تنویر ظہور کے قلم سے ہے۔

''پرچھاویں دی ونڈ‘‘ حضرت شام کی پنجابی نظموں کا مجموعہ ہے اسے بھی سانجھ ہی نے چھاپا اور قیمت 150 روپے رکھی ہے۔ اس کا ذکر غالباً پہلے بھی آ چکا ہے۔

وسائل میں ترنجن‘ پنچم اور پنجابی ادب شامل ہیں۔

شاعری میں سب سے پہلے ایوب کموکا کی یہ غزل :

کیہہ لگے اس کملے جہے نوں وار تریکاں نال؍ کچی کندھ نوں ڈھاہ چھڈیا اے جیہنے لیکاں نال؍ ہنجواں نال سی مل مل دھوتا پہلے دل دربار؍ فیر اندر دی کھلری چُپ نوں بجھیا چیکاں نال؍ ناڑاں وچ لہو سکدا اے اکھ چوں کر دی ریت؍ نیندرا وہلے رولیندے نیں خواب اُڈیکاں نال؍ پلکاں اُتے پیلوں پکیاں چُن چُن کھاوے رات ؍ میں آساں دے سکُے ڈھینگر کنج دھریکاں نال؍ ساہ دے ایس کٹورے وچوں دسّے کون ایوب ؍ کسراں جیون پی جاندے نیں لوکی ڈِکاں نال

ہُسڑڑ دے دن

ہُسڑسینے وسیا ؍ تے سننے ڈانواں ڈول ؍ رُکھاں ساوے پتر سانبھے ؍ واڑ نوں راہ نہ دیون ؍ ہسڑ نے دن لمے کیتے ؍ مُڑھکا ساہواں اندر ؍ پیراں دے وچ پینڈا چیکے ؍ رووے تے کرلاوے ؍ ٹھنڈی رُت دا پرچھا واں وی ؍ ویہڑے پیر نہ پاوے ؍ چنگے دن نہ رہے تے بھلیا ؍ بھیڑے وی نہ رہسن ؍ اندر تک کے چُپ چپیتے ؍ چنگی مندی جرلے ؍ سُکھ دیاں ٹھنڈیاں راتاں دے لئی؍ چار دیہاڑے ؍ مرلے۔ (زاہد مسعود)

پیراں نے نئیں مٹی چھڈی

جیون تھوہر پھُلاں دی ڈل اے ؍ جینا اج تے مرنا کل اے؍ پھُلاں تے کلیاں دا ہاسا ؍جسراں جو بن پل دی پل اے ؍ سردی پنڈ اسمانوں بھاری ؍ عشق دا پینڈا ماروُ تھل اے ؍ تیہہ آکھے بس پانی! پانی ؍ کیہہ زمزم کیہہ گنگا جل اے ؍ پیراں نے نئیں مٹی چھڈی ؍ سرتوں بھانویں اُچی چھل اے ؍ جھوٹ اندردا چین نہ دیوے ؍ سچ آکھاں تے لہندی کھل اے ؍ اوہناں نوں مُڑ بھر بھر دیوو ؍ جھوک تہاڈی جناں ول اے (حضرت شام)

نہ کوئی جھات نہ جھاتی دسّے

اک چنبھا چھیر‘ سمانی گھات لمیری باری جے ؍ وائیں ہُلن رُکھاںگھُلن ؍ تاڑاں اِلاّں تاڑی جے ؍ سال مہینے عمراں وار پل درشن توں واری جے ؍ کوچر گوچر ووچر کھیڑا لڑ پھڑ کتھائوں ہاری جے؍ چھوہ تیری بے مُل وگدی لُوں لُوں رات اندھا ری جے ؍ چُن اٹاں باری دتی لگی سُو جس کاری جے۔ (ہُما صفدر)

رنڈیاں پلّے رہ جاندے نیں ؍ کم توں دلّے رہ جاندے نیں؍ ویکھن اوہوئی لوک اُتہانوں ؍ جہیڑے تھلے رہ جاندے نیں ؍ مُکھ مصحف‘ پڑھیا نیئں جاندا ؍ ورق اُتھلے رہ جاندے نیں ؍ شاعر دی تے گل ای ہور اے؍ شعر وی کلے رہ جاندے نیں؍ جنہاں جانا اوہ نیئں رُکدے ؍ رستے ملے رہ جاندے نیں ؍ یار نیئں رہندے‘ باہواں چُوڑے ؍ چیچیاں تھلے رہ جاندے نیں ؍ بس معصوم جئے لوک نیئں رہندے ؍ گلی محلے رہ جاندے نیں۔ (اکبر معصوم)

مینوں دھرتی پے گئی سوڑی

ہوا پانی دی سانجھ ودھائی ؍ دُھپ سہیلی بن کے آئی ؍ آدھرتی نوں جھپی پائی ؍ رَل جنڈری دی بولی پائی ؍ میں وی اڑئیو حصہ پایا ؍ ساہاں والا تار وجایا ؍ ڈولے چڑھدی دُھپ نے رتے ؍ دھرتی دوے سنیہڑے تتے ؍ ہوا دی پے گئی میرے کھتے ؍ رل کے رنگ کھلارے ستے ؍ دور ارنگاں نال بھرایا ؍ ستاں گھٹاں وچ چڑھایا ؍ دورا پی کے چڑھ گئی پوڑی ؍ ستاں ڈنڈیاں اُتے دوڑی ؍ مینوں دھرتی پئے گئی سوڑی ؍ جا اپنے مالک نوں بوہڑی ؍ سرملایا ستے وار ؍ رنگ چڑھائے اندر باہر ؍ مینوں پاکے وچ وچار ؍ مالک کیتی اپنی کار؍ میرا سارا گھر سجایا ؍ مینوں گھر دے وچ وسایا۔ (شکیلہ جبیں)

ٹاویں ٹاویں

ٹاویں ٹاویں وی نئیں دسدے؍ را نجھن یار کوئی چج دے ؍ تینوں ویکھ کھلو گئی آں میں؍ عمراں لنگھیاں بھجدے ؍ میرے دل دے تار سوہنیا ؍ تیری تال تے وجدے ؍ روح دے پھٹ تے پینڈے والے ؍ تیرے چھوہیاں بجھدے ؍ آپ سارے چک دتے نیں ؍ پردے اپنی لج دے ؍ ڈھول پتاشے پریت پیار دے؍ رہنے وجدے گجدے ؍ تیرے ساہ تینوں جیوندیاں رکھن ؍ میرا پال کجدے ؍ شکر کراں میں سو سو واری ؍ جد وی جاواں سجدے ؍ میرے ہاسے توں ہسیں تے ؍ میرے بُلھ نیں سجدے؍ ازلاں دے بھُکے نیناں ؍ نیئں تینوں تکدیاں وجدے ؍ مینوں نویں حیاتی دے گئے ؍ قول قرار تیرے اج دے ؍ رب سوہنا تینوں رنگ لاوے ؍ اتے بدلے دیوے حج دے۔ (انجم قریشی)

اج دا مقطع

کلیاں بہہ کے کھاندا

ظفرا یار کریلے